Dla nadzorowania wewnętrznych zasad przeciwdziałania praniu pieniędzy i zapewnienie zgodności z innymi ważnymi przepisami, w każdej instytucji obowiązanej powinien być powołany AML Officer – osoba odpowiedzialna za pilnowanie przestrzegania zgodności z zasadami AML.

W ramach walki z przestępstwami finansowymi rządy na całym świecie wymagają od instytucji obowiązanych wprowadzenia programów zgodności z regulacjami przeciwdziałającymi praniu pieniędzy. Wdrażanie prawodawstwa AML może być trudne: przykładowo, w USA ustawa o tajemnicy bankowej (BSA) z 1970 r. została zmieniona przez liczne kolejne prawa, w tym Patriot Act. Praktycznie oznacza to, że amerykańskie instytucje finansowe muszą poruszać się w coraz bardziej skomplikowanym krajobrazie zgodności z BSA, często przy znaczących obciążeniach administracyjnych i poważnych konsekwencjach prawnych. Podobnie w Europie: kolejne Dyrektywy UE dotyczące AML i podążające za nimi prawodawstwo krajowe (w tym polska Ustawa o Przeciwdziałaniu Praniu Pieniędzy oraz Finansowaniu Terroryzmu), starając się nadążyć za rynkiem nakładają coraz to nowe obowiązki i próbują mitygować ryzyka przestępstw finansowych.

Aby osiągnąć zgodność z rozwijającym się prawodawstwem oraz praktykami rynkowymi, a także wytycznymi Regulatorów, konieczne jest wyznaczenie AML Officera: głównej postaci odpowiedzialnej za nadzorowanie skutecznego rozwoju i wdrażanie programu AML w instytucji obowiązanej.

Czym zajmuje się AML Officer?

Mimo, że wszyscy pracownicy powinni być świadomi polityki swojej firmy w zakresie przeciwdziałania przestępstwom finansowym, to właśnie AML Officer jest odpowiedzialny za jej wdrożenie na poziomie instytucjonalnym. Podstawowe obowiązki AML Officera koncentrują się na wewnętrznych systemach i kontroli zmierzającej do monitorowania, wykrycia i zgłaszania (podejrzenia) prania pieniędzy władzom. AML Officer powinien zapewnić, że instytucja obowiązana nie jest narażona na ryzyko karne, finansowe i reputacyjne i że przypadkowo nie ułatwia realizacji przestępstw finansowych.

Oczywiście, szczegóły obowiązków związanych z AML różnią się w zależności od kraju. W Stanach Zjednoczonych na przykład, AML Officer współpracował będzie z FINCEN, w Wielkiej Brytanii zgłosiłby się do Krajowej Agencji Przestępczości (NCA), zaś w Polsce do Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF) oraz do prokuratora.

Jednak, ogólnie rzecz biorąc, praktyczne obowiązki oficera zgodności AML będą zawsze obejmować:

• pomoc w rozwoju, wdrażaniu i utrzymaniu programu przeciwdziałania praniu pieniędzy w swojej instytucji
• zapewnienie przestrzegania aktualnych przepisów AML
• rozwijanie i utrzymanie macierzy oceny ryzyka dla produktów i usług, procedur KYC oraz inne kwestie związane z praniem pieniędzy,
• utrzymywanie i aktualizację informacji o klientach wysokiego ryzyka i zgłaszanie podejrzanych działań władzom.
• organizowanie i wdrażanie kontroli oraz audytów wobec osób trzecich oraz rekomendacje zgodności na podstawie ich ustaleń.
• raportowanie do kierownictwa wyższego szczebla w sprawach dotyczących wewnętrznych zasobów i procedur zgodności AML.
• nadzorowanie i wdrażanie bieżącego programu szkoleniowego AML dla innych pracowników.

Mianowanie AML Officera

Biorąc pod uwagę znaczenie programu AML, osoba odpowiedzialna za zachowanie zgodności z regułami AML musi być w pełni kompetentna i wykwalifikowana we wszystkich obszarach polityki i procedury finansowej oraz w metodologiach przestępstw finansowych. Ważne jest, aby wybrać kandydata, który nie tylko ma kwalifikacje i wiedzę specjalistyczną niezbędną, aby skutecznie wykonywać swoje obowiązki, ale także osobę, która odpowiada unikalnym potrzebom danej instytucji obowiązanej i szczegółowo rozumie naturę jej działalności.

Zdolności i zaangażowanie AML Officera będą kształtować program AML i odzwierciedlać zaangażowanie instytucji w zwalczanie przestępstw finansowych. Mając to na uwadze, przy mianowaniu Officera AML, instytucje obowiązane powinny wziąć pod uwagę następujące czynniki:

Uprawnienia i zaufanie

Biorąc pod uwagę konsekwencje prawne braku zgodności z AML dla instytucji obowiązanej, jest niezwykle ważne, aby AML Officer posiadał wystarczające uprawnienia, aby zapewnić skuteczne wykonywanie swojej roli.

AML Officerowie monitorują nie tylko wiele wrażliwych danych finansowych, ale muszą regularnie wchodzić w interakcje z kierownictwem wyższego szczebla i zarządem, oraz regulatorami i innymi instytucjami. AML Officer powinien być pracownikiem na poziomie dyrektora, z takim doświadczeniem branżowym i uprawnieniami oraz obarczonym takim zaufaniem, aby móc angażować się w aspekt biznesu instytucji obowiązanej.

Zgodność z AML to stale ewoluujące pole, więc wiedza AML Offcera powinna stale odzwierciedlać aktualny stan regulacji jak i obejmować znajomość najlepszych praktyk rynkowych, stąd w Ustawie AML znalazł się art. 52, zgodnie z którym:

1. Instytucje obowiązane zapewniają udział osób wykonujących obowiązki związane z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu w programach szkoleniowych dotyczących realizacji tych obowiązków, uwzględniających zagadnienia związane z ochroną danych osobowych.
2. Programy szkoleniowe, o których mowa w ust. 1, powinny uwzględniać charakter, rodzaj i rozmiar działalności prowadzonej przez instytucję obowiązaną oraz zapewniać aktualną wiedzę w zakresie realizacji obowiązków instytucji obowiązanej, w szczególności obowiązków, o których mowa w art. 74 zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu ust. 1, art. 86 zawiadomienie Generalnego Inspektora o uzasadnionym podejrzeniu prania pieniędzy lub finansowaniu terroryzmu ust. 1 i art. 89 obowiązek zawiadomienia prokuratora o podejrzeniu popełnienia przestępstwa ust. 1. (…)

W odpowiedzi na te potrzeby powstał program kształcenia i certyfikacji Stowarzyszenia Compliance Polska, zaś aktualne szkolenia można zawsze znaleźć na tej stronie.

AML Officer – instytucje obowiązane do realizacji tej funkcji 

Jak wskazano wyżej, obciążenia czasowe związane z realizacją funkcji, które pełni AML Officer, zależą od rodzaju i skali biznesu instytucji obowiązanej.

Ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu w wersji znowelizowanej 30 marca 2021 r. do katalogu instytucji obowiązanych zalicza zarówno podmioty (firmy, instytucje, organizacje i stowarzyszenia), jak i indywidualnych przedsiębiorców:

• Banki krajowe, oddziały banków zagranicznych, oddziały instytucji kredytowych, instytucje finansowe mające siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz oddziały instytucji finansowych niemających siedziby na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w rozumieniu ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe.
• Spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe oraz Krajowa Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa, w rozumieniu ustawy z 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych.
• Krajowe instytucje płatnicze, krajowe instytucje pieniądza elektronicznego, oddziały unijnych instytucji płatniczych, oddziały unijnych i zagranicznych instytucji pieniądza elektronicznego, małe instytucje płatnicze, biura usług płatniczych oraz agenci rozliczeniowi, w rozumieniu ustawy z 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych.
• Firmy inwestycyjne, banki powiernicze w rozumieniu ustawy z 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi oraz oddziały zagranicznych firm inwestycyjnych w rozumieniu tej ustawy, prowadzące działalność na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
• Zagraniczne osoby prawne prowadzące na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działalność maklerską, w tym prowadzące taką działalność w formie oddziału, oraz towarowe domy maklerskie w rozumieniu ustawy z 26 października 2000 r. o giełdach towarowych, a także spółki handlowe, o których mowa w art. 50a tej ustawy.
• Spółki prowadzące rynek regulowany w zakresie, w jakim prowadzą platformę aukcyjną, o której mowa w art. 3 pkt 10a ustawy z 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi.
• Fundusze inwestycyjne, alternatywne spółki inwestycyjne, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, zarządzający ASI, oddziały spółek zarządzających oraz oddziały zarządzających z Unii Europejskiej znajdujące się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w rozumieniu ustawy z 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi.
• Zakłady ubezpieczeń wykonujące działalność, o której mowa w dziale I załącznika do ustawy z 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, w tym krajowe zakłady ubezpieczeń, główne oddziały zagranicznych zakładów ubezpieczeń z siedzibą w państwie niebędącym państwem członkowskim Unii Europejskiej oraz oddziały zagranicznych zakładów ubezpieczeń mających siedzibę w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim.
• Pośrednicy ubezpieczeniowi wykonujący czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego w zakresie ubezpieczeń wymienionych w dziale I załącznika do ustawy z 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej oraz oddziały zagranicznych pośredników wykonujących takie czynności mające siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z wyłączeniem agenta ubezpieczeniowego, który jest agentem ubezpieczeniowym wykonującym czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego na rzecz jednego zakładu ubezpieczeń w zakresie tego samego działu zgodnie z załącznikiem do ustawy z 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej oraz nie pobiera od klienta składki ubezpieczeniowej ani od zakładu ubezpieczeń kwot należnych klientowi.
• Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. oraz spółka, której Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. przekazał wykonywanie czynności z zakresu, o którym mowa w art. 48 ust. 1 pkt 1 ustawy z 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi, w zakresie, w jakim prowadzą rachunki papierów wartościowych lub rachunki zbiorcze.
• Przedsiębiorcy prowadzący działalność kantorową w rozumieniu ustawy z 27 lipca 2002 r. Prawo dewizowe, inni przedsiębiorcy świadczący usługę wymiany walut lub usługę pośrednictwa w wymianie walut, niebędący innymi instytucjami obowiązanymi, oraz oddziały przedsiębiorców zagranicznych prowadzących taką działalność na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
• Podmioty prowadzące działalność gospodarczą polegającą na świadczeniu usług w zakresie:
  1. wymiany między walutami wirtualnymi i środkami płatniczymi,
  2. wymiany między walutami wirtualnymi,
  3. pośrednictwa w wymianie, o której mowa w lit. a lub b,
  4. prowadzenia rachunków, o których mowa w ust. 2 pkt 17 lit. e.
• Notariusze w zakresie czynności dokonywanych w formie aktu notarialnego, obejmujących:
  1. przeniesienie własności wartości majątkowej, w tym sprzedaż, zamianę lub darowiznę ruchomości lub nieruchomości,
  2. zawarcie umowy działu spadku, zniesienia współwłasności, dożywocia, renty w zamian za przeniesienie własności nieruchomości oraz o podział majątku wspólnego,
  3. przeniesienie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, prawa użytkowania wieczystego oraz ekspektatywy odrębnej własności lokalu,
  4. wniesienie wkładu niepieniężnego po założeniu spółki,
  5. zawarcie umowy dokumentującej wniesienie lub podwyższenie wkładów do spółki albo wniesienie lub podwyższenie kapitału zakładowego,
  6. przekształcenie lub połączenie spółek,
  7. zbycie przedsiębiorstwa,
  8. zbycie udziałów w spółce.
• Notariusze w zakresie czynności, o których mowa w art. 79 pkt 6a ustawy z 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie.
• Adwokaci, radcowie prawni, prawnicy zagraniczni, doradcy podatkowi w zakresie, w jakim świadczą na rzecz klienta pomoc prawną lub czynności doradztwa podatkowego dotyczące:
  1. kupna lub sprzedaży nieruchomości, przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa,
  2. zarządzania środkami pieniężnymi, instrumentami finansowymi lub innymi aktywami klienta,
  3. zawierania umowy o prowadzenie rachunku bankowego, rachunku papierów wartościowych lub wykonywania czynności związanych z prowadzeniem tych rachunków,
  4. wnoszenia wkładu do spółki kapitałowej lub podwyższenia kapitału zakładowego spółki kapitałowej,
  5. tworzenia, prowadzenia działalności lub zarządzania spółkami kapitałowymi lub trustami
     – z wyjątkiem radców prawnych oraz prawników zagranicznych wykonujących zawód w ramach stosunku pracy lub służby w urzędach obsługujących organy administracji publicznej, innych państwowych lub samorządowych jednostkach organizacyjnych oraz w podmiotach innych niż spółki, o których mowa w art. 8 ust. 1 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, oraz doradców podatkowych wykonujących zawód w ramach stosunku pracy w podmiotach innych niż te, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 1 i 3 ustawy z 5 lipca 1996 r. o doradztwie podatkowym.

• Doradcy podatkowi w zakresie czynności doradztwa podatkowego innych niż wymienione powyżej oraz biegli rewidenci.
• Przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy z 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2021 r. poz. 162), których podstawową działalnością gospodarczą jest świadczenie usług polegających na sporządzaniu deklaracji, prowadzeniu ksiąg podatkowych, udzielaniu porad, opinii lub wyjaśnień z zakresu przepisów prawa podatkowego lub celnego, niebędący innymi instytucjami obowiązanymi.
• Przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy z 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców, niebędący innymi instytucjami obowiązanymi, świadczący usługi polegające na:
  1. tworzeniu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej,
  2. pełnieniu funkcji członka zarządu lub umożliwianiu innej osobie pełnienia tej funkcji lub podobnej funkcji w osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej,
  3. zapewnianiu siedziby, adresu prowadzenia działalności lub adresu korespondencyjnego oraz innych pokrewnych usług osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej,
  4. działaniu lub umożliwieniu innej osobie działania jako powiernik trustu, który powstał w drodze czynności prawnej,
  5. działaniu lub umożliwieniu innej osobie działania jako osoba wykonująca prawa z akcji lub udziałów na rzecz podmiotu innego niż spółka notowana na rynku regulowanym podlegającym wymogom dotyczącym ujawniania informacji zgodnie z prawem Unii Europejskiej lub podlegająca równoważnym standardom międzynarodowym.
• Podmioty prowadzące działalność w zakresie usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych.
• Pośrednicy w obrocie nieruchomościami w rozumieniu ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, z wyłączeniem czynności pośrednictwa w obrocie nieruchomościami zmierzających do zawarcia umowy najmu lub dzierżawy nieruchomości lub ich części, w której miesięczny czynsz został określony w wysokości mniejszej niż równowartość 10.000 euro.
• Operatorzy pocztowi w rozumieniu ustawy z 23 listopada 2012 r. Prawo pocztowe.
• Podmioty prowadzące działalność w zakresie gier losowych, zakładów wzajemnych, gier w karty i gier na automatach w rozumieniu ustawy z 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych.
• Fundacje ustanowione na podstawie ustawy z 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach w zakresie, w jakim przyjmują lub dokonują płatności w gotówce o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10.000 euro, bez względu na to, czy płatność jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane.
• Stowarzyszenia posiadające osobowość prawną, utworzone na podstawie ustawy z 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach, w zakresie, w jakim przyjmują lub dokonują płatności w gotówce o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10.000 euro, bez względu na to, czy płatność jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane.
• Przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy z 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców w zakresie, w jakim przyjmują lub dokonują płatności za towary w gotówce o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10.000 euro, bez względu na to, czy transakcja jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane.
• Przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy z 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców w zakresie, w jakim prowadzą działalność polegającą na udostępnianiu skrytek sejfowych, oraz oddziały przedsiębiorców zagranicznych prowadzące taką działalność na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
• Przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy z 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców prowadzący działalność polegającą na:
  1. obrocie lub pośrednictwie w obrocie dziełami sztuki, przedmiotami kolekcjonerskimi oraz antykami w rozumieniu art. 120 ust. 1 pkt 1-3 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. z 2021 r. poz. 685, 694 i 802), w tym w sytuacji, gdy działalność taka jest prowadzona:
     – w galeriach sztuki lub domach aukcyjnych lub
     – z wykorzystaniem wolnego portu rozumianego jako strefa lub pomieszczenie, w których towary są traktowane jako nieznajdujące się na obszarze celnym państw członkowskich lub państw trzecich, w tym z wykorzystaniem wolnego obszaru celnego;
  2. przechowywaniu dzieł sztuki, przedmiotów kolekcjonerskich oraz antyków w rozumieniu art. 120 ust. 1 pkt 1-3 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, gdy działalność taka jest prowadzona z wykorzystaniem wolnego portu, o którym mowa w lit. a tiret drugie,
     – w zakresie transakcji o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10.000 euro, bez względu na to, czy transakcja jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane.

• Instytucje pożyczkowe w rozumieniu ustawy z 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim.