ESG, czyli zarządzanie kwestiami środowiskowymi, społecznymi i ładem korporacyjnym, staje się kluczowym elementem strategii wielu firm. Choć zazwyczaj kojarzy się z dużymi organizacjami, jego znaczenie dla małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) rośnie w szybkim tempie.

Jako doradca strategiczny oraz szef zespołu ekspertów w projekcie „Pracownicy – najlepsza inwestycja dla firmy”, mam możliwość współpracy z MŚP w regionie Małopolski, gdzie opracowaliśmy już 120 strategii HR (a przed nami kolejne 80). Pracując z naszymi klientami, widzimy, jak regulacja ESG wpłynie na przyszłość tych firm, nawet jeśli same jeszcze tego nie dostrzegają.

Dlaczego MŚP powinny działać już teraz?

Na poziomie unijnym Dyrektywa CSRD wprowadza wymóg raportowania działań niefinansowych w określonym standardzie.

Choć niektóre MŚP, szczególnie te notowane na giełdzie, będą musiały dostosować się do tych wymagań dopiero w 2026 roku (z raportem w 2027), warto, aby już teraz podejmować odpowiednie kroki. Po pierwsze, ESG przynosi korzyści, takie jak zwiększona atrakcyjność dla inwestorów, lepsza reputacja, efektywniejsze zarządzanie ryzykiem i poprawa operacyjna. Co więcej, więksi partnerzy biznesowi już teraz oczekują od swoich dostawców wiarygodnych danych ESG, aby móc spełniać własne zobowiązania raportowe.

ESG w MŚP – na co realnie wpływa nowy model opowiadania o biznesie?

Zarządzanie środowiskowe (E)

Włączenie standardów ESG do zarządzania środowiskowego może wpływać na koszty funkcjonowania firmy (a dla niektórych firm z sektora GOZ zarządzanie środowiskowe stanowi trzon modelu biznesowego).

Przykładem wpływu ESG na model biznesu może być też np. obliczanie śladu węglowego: w firmach produkcyjnych zmniejszenie emisji CO₂ i optymalizacja zużycia zasobów naturalnych to nie tylko wymagania regulacyjne, ale także sposób na obniżenie kosztów operacyjnych. Z kolei w firmach usługowych, redukcja emisji może być osiągnięta poprzez zmiany w logistyce, pracę zdalną i bardziej efektywne zarządzanie energią. Ślad węglowy to okazja do strategicznego przekształcenia nie tylko postrzeganie firmy przez klientów, ale także na zmiany układu sił na rynkach, gdzie zrównoważone działania są coraz bardziej wymagane.

Zarządzanie społeczne (S) i HR

Poważne podejście do ESG i transparentność w zakresie społecznej odpowiedzialności (S) znacząco zwiększają atrakcyjność firmy w procesach HR, zarówno pod kątem rekrutacji, jak i motywacji pracowników. Obecnie wielu kandydatów wybiera pracodawców, których wartości są zgodne z ich własnymi przekonaniami. Firmy promujące różnorodność, równość płacową i dbające o dobrostan pracowników, mogą łatwiej przyciągać talenty.

ESG w procesach HR ma jednak nie tylko wpływ na rekrutację talentów, ale również na motywację i retencję pracowników – co jest szczególnie istotne na dzisiejszym rynku pracy, gdzie dobry pracownik jest „dobrem rzadkim”.

ESG w kontekście motywacji i retencji pracowników to przede wszystkim:

Długofalowe zaangażowanie

Pracownicy, którzy widzą i mogą sprawdzić (weryfikowalność twardych danych w raportach ESG to inny poziom, niż deklaracje z raportów CSR), że ich firma działa zgodnie z deklarowanymi wartościami, są bardziej zmotywowani do długoterminowej współpracy i zaangażowania wykraczającego poza rutynowe wykonywanie zadań. Firmy, które promują różnorodność, równość / transparentność płacową, dbałość o prawa pracowników i ich dobrostan budują silniejsze więzi z zespołem. Zrównoważona i społecznie odpowiedzialna kultura organizacyjna sprawia, że pracownicy utożsamiają się z misją firmy, co przekłada się na wyższy poziom zaangażowania. Organizacje te mają także mniejszą rotację pracowników, ponieważ osoby czują się doceniane i rozumieją, że ich praca ma realny wpływ na społeczeństwo i środowisko

Równość i włączenie społeczne

Firmy, które aktywnie wdrażają polityki związane z ESG, zwłaszcza te promujące różnorodność i włączenie społeczne, oferują środowisko pracy, w którym pracownicy czują się akceptowani, niezależnie od ich pochodzenia, wieku, płci czy orientacji. Zwiększenie transparentności w kwestiach takich jak równość wynagrodzeń i dostępność awansów eliminują poczucie niesprawiedliwości, co sprzyja lojalności. Badania pokazują, że organizacje, które realizują zasady równości i transparentności, notują wyższą satysfakcję pracowników oraz lepsze wyniki biznesowe. Znajduje też to regularne potwierdzenie w firmach, dla których przygotowujemy strategie HR – transparentność wzmacnia retencję, nawet jeżeli wiadomości nie są optymistyczne!

Wellbeing i zrównoważone warunki pracy

Zrównoważony rozwój, w tym troska o warunki pracy i wellbeing, staje się kluczowym elementem ESG, który wpływa na retencję pracowników. Firmy, które w ramach swojej strategii ESG promują zdrowie psychiczne i fizyczne, elastyczne formy pracy oraz work-life balance, mają niższe wskaźniki wypalenia zawodowego i absencji. Przykładem może być wdrożenie programów wsparcia psychologicznego, dodatkowych dni wolnych lub elastycznych godzin pracy, co pozwala pracownikom lepiej zarządzać swoimi obowiązkami zawodowymi i prywatnymi. Firmy takie stają się bardziej atrakcyjne dla obecnych pracowników, którzy nie tylko zostają w firmie dłużej, ale także stają się jej ambasadorami na rynku pracy.

Szkolenia i rozwój w duchu ESG

Pracownicy oczekują dziś nie tylko atrakcyjnych wynagrodzeń, ale także możliwości rozwoju i zdobywania nowych kompetencji. Firmy, które w ramach ESG inwestują w rozwój pracowników poprzez programy szkoleniowe, np. dotyczące zrównoważonego rozwoju, innowacji ekologicznych czy różnorodności, mogą liczyć na większe zaangażowanie ze strony zespołu. Dbanie o rozwój zawodowy i osobisty w kontekście ESG sprawia, że pracownicy widzą perspektywę długoterminowego rozwoju w firmie i czują się bardziej związani z organizacją.

Kultura odpowiedzialności

Tworzenie kultury organizacyjnej opartej na zasadach odpowiedzialności i transparentności buduje silniejsze relacje z pracownikami. Kiedy firmy stosują uczciwe praktyki biznesowe i jasno komunikują cele ESG, pracownicy czują, że są częścią czegoś większego, dlatego komunikacja wartości firmy jest absolutnie kluczowa od etapu rekrutacji aż po exbording. Uczestnictwo w wolontariatach, inicjatywach ekologicznych czy działaniach na rzecz lokalnych społeczności nie tylko motywuje, ale także wzmacnia poczucie przynależności i wspólnoty wśród pracowników.

Innym wymiarem nieoczywistego wejścia zarządzania ESG w obszary HR jest praca zdalna – mimo że obniża ślad węglowy związany z dojazdami do biura, to w modelu raportowania ESG może pojawić się wyzwanie związane z liczeniem emisji związanej z użytkowaniem energii w gospodarstwach domowych pracowników. Odpowiednie narzędzia mogą pomóc w bilansowaniu tego wpływu, co z kolei wpłynie na pełniejsze raportowanie ESG, ale postawi też przed HRami nowe pytanie o opłacalność modelu pracy zdalnej.

Zarządzanie ładem korporacyjnym (G)

Wdrożenie zasad ESG w obszarze ładu korporacyjnego znacząco zwiększa wiarygodność firmy w oczach partnerów biznesowych, inwestorów oraz instytucji finansowych. Przejrzyste struktury zarządzania i odpowiedzialności mogą istotnie obniżyć koszty finansowania firmy np. przez instytucje finansowe. Tradycyjnie w MŚP, zwłaszcza w firmach zarządzanych przez właścicieli, gdzie decyzje są podejmowane w sposób hierarchiczny, gdzie „szef ma zawsze rację”, wdrożenie zasad transparentności wynikających z ESG oznacza niekiedy radykalne zmiany, ale skutkujące przejrzystością procesu decyzyjnego, większym zaangażowaniem zespołu w zarządzanie i monitorowanie wyników działań. Zazwyczaj przynosi to bardzo szybko wymierne korzyści i buduje zaufanie wśród kluczowych interesariuszy.

Czego dotyczy zmiana w obszarze zarządzania?

Po pierwsze trzeba pamiętać, że ESG to nie jest wymóg prowadzenia biznesu w taki czy inny sposób. Nadal nikt nie dyktuje nam jak prowadzić własną firmę. ESG to jedynie (lub aż) obowiązek pokazania w uporządkowany sposób jak ten model zarządzania wygląda.

W obszarze G (Governance – Ład Korporacyjny) w ramach raportowania ESG, zgodnie z europejskimi standardami ESRS (European Sustainability Reporting Standards), firmy muszą dostarczać informacji na temat zasad zarządzania oraz praktyk, które wpływają na ich działanie. Obszar ten dotyczy transparentności procesów decyzyjnych, odpowiedzialności za prowadzenie firmy i relacji z interesariuszami.

Zatem raportowanie w obszarze G obejmuje:

Struktura i skład zarządu oraz rady nadzorczej

Firmy muszą przedstawić strukturę zarządzania, w tym o składzie zarządu, rady nadzorczej oraz komitetów (o ile je mają). Ważne informacje do umieszczenia w raporcie obejmują:

• Różnorodność w organach korporacyjnych (np. różnorodność płci, wieku, doświadczeń, wykształcenia).
• Kwalifikacje i kompetencje członków zarządu oraz rady nadzorczej, w kontekście wyzwań ESG.
• Role i odpowiedzialności poszczególnych członków organów korporacyjnych oraz ich zaangażowanie w zarządzanie ESG.

Procesy decyzyjne i nadzorcze

Raportowanie obejmuje sposób w jaki firma podejmuje decyzje strategiczne, jakie procesy decyzyjne i nadzorcze są stosowane, oraz jak zarządzanie ESG jest włączone w te procesy.
Kluczowe kwestie to:

• Jak firma monitoruje swoje wyniki w zakresie ESG.
• Jakie procesy decyzyjne dotyczące ESG są stosowane na poziomie zarządu i rady nadzorczej.
• Sposoby angażowania interesariuszy w procesy zarządzania i podejmowania decyzji.

Ryzyko i zarządzanie ryzykiem

Firmy przedstawiają mechanizmy zarządzania ryzykiem jakich używają, szczególnie w kontekście ryzyk związanych z ESG. To może obejmować:

• Identyfikację i ocenę ryzyk związanych z klimatem, prawami człowieka, zmianami społecznymi czy technologicznymi.
• Mechanizmy zarządzania ryzykiem, w tym polityki przeciwdziałania korupcji, oszustwom czy nieetycznym praktykom.
• Ocena ryzyka i sposoby reagowania na zagrożenia zewnętrzne i wewnętrzne, w tym te wynikające z działalności operacyjnej oraz z łańcucha dostaw.

Etyka i integralność

Raportowanie obejmuje też zasady etyczne i wartości, których firma przestrzega w swojej działalności. W tym kontekście raporty ESG obejmują:

• Zasady dotyczące przeciwdziałania korupcji, oszustwom oraz konfliktom interesów (np. czy mamy politykę dotyczącą zakupów ograniczającą możliwości korupcji)
• Polityki i kodeksy etyczne obowiązujące w firmie oraz działania mające na celu ich wdrażanie i egzekwowanie
• Sposoby monitorowania i zgłaszania naruszeń zasad etyki (np. czy firma wdrożyła wymagany od 25 września 2024 roku system obsługi sygnalistów)

Polityki i procedury dotyczące ESG

Firmy będę też przedstawiać informacje o zasadach (politykach i procedurach), które wprowadzają w celu zarządzania kwestiami ESG, w tym:

• Sposoby integrowania ESG w strategii firmy.
• Konkretne polityki dotyczące zarządzania środowiskowego, społecznego i ładu korporacyjnego.
• Mechanizmy wdrażania i monitorowania realizacji celów ESG.

Relacje z interesariuszami i transparentność

Raportowanie obejmuje sposób, w jaki firma angażuje swoich interesariuszy, w tym pracowników, klientów, dostawców, społeczności lokalne oraz inwestorów. Ważne kwestie to:

• Jakie mechanizmy komunikacji są stosowane.
• Transparentność w zakresie udostępniania informacji o działaniach ESG.
• Reakcje na uwagi i potrzeby interesariuszy, szczególnie w kontekście zarządzania zrównoważonym rozwojem.

Zgodność z regulacjami (compliance)

Firmy muszą przedstawić w raporcie, w jaki sposób przestrzegają przepisów i regulacji, w tym tych związanych z ESG, oraz jak monitorują zgodność swoich działań z obowiązującymi standardami prawnymi:

• Przestrzeganie krajowych i międzynarodowych przepisów dotyczących praw człowieka, środowiska i odpowiedzialności społecznej.
• Polityki zgodności (compliance) oraz procedury monitorowania zgodności działań z regulacjami.

Wynagrodzenia i polityka motywacyjna

Firmy muszą opisywać swoje systemy wynagrodzeń i motywacji powiązanych z realizacją celów ESG:

• Informacje na temat wynagrodzeń zarządu i kadry kierowniczej (nie kwoty, ale zasady wyliczenia), szczególnie jeśli są one związane z realizacją strategii ESG.
• Zasady wynagradzania, które promują działania proekologiczne i prospołeczne, np. programy motywacyjne zależne od wyników ESG.

Raportowanie w obszarze G pozwala inwestorom, klientom i innym interesariuszom ocenić, na ile firma działa zgodnie z zasadami dobrego ładu korporacyjnego, a także jak efektywnie zarządza ryzykiem oraz integruje wartości ESG w swoje procesy decyzyjne.

Dużo? No dużo, ale „krew pot i łzy” poleją się tylko w firmach, które zostawią ten temat na ostatnią chwilę. Pozostałe, które podejdą do tego zagadnienia z wyprzedzeniem i procesowo, raportowanie ESG nie spowoduje trzęsienia ziemi tylko będzie świetną okazją do gruntownej rewizji strategii i modelu biznesowego.

Podstawy prawne obowiązku raportowania ESG

W Unii Europejskiej kluczowym aktem prawnym jest Dyrektywa CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive), która wprowadza jednolite standardy raportowania ESG. Zastępując wcześniejszą Dyrektywę NFRD, CSRD znacząco rozszerza zakres firm zobowiązanych do raportowania i podnosi standardy raportowania. Obowiązek ten obejmie również wybrane MŚP notowane na giełdzie, które będą musiały raportować zarówno wpływ swojej działalności na środowisko, kwestie społeczne, jak i zarządzanie korporacyjne.

Kluczowe elementy dyrektywy to:

• Zakres podmiotów

Dyrektywa CSRD rozszerza obowiązek raportowania na duże przedsiębiorstwa oraz niektóre MŚP, głównie te notowane na giełdzie. Terminy wprowadzenia obowiązku raportowania ESG w poszczególnych grupach są następujące:

Za 2024 (raportowanie w 2025 roku): duże jednostki interesu publicznego (JIP) – firmy, które obecnie podlegają dyrektywie NFRD, takie jak banki, ubezpieczyciele oraz duże spółki giełdowe zatrudniające ponad 500 pracowników.

Za 2025 (raportowanie w 2026 roku): duże przedsiębiorstwa, czyli takie, które spełniają co najmniej dwa z trzech kryteriów:

• Przychody powyżej 40 milionów €.
• Suma bilansowa pow. 20 milionów €
• Zatrudnienie pow. 250 pracowników.

Za 2026 (raportowanie w 2027 roku): małe i średnie przedsiębiorstwa notowane na giełdzie, a także małe i niezłożone instytucje kredytowe oraz zakłady ubezpieczeń.

Za 2028 (raportowanie w 2029 roku): firmy spoza Unii Europejskiej, które prowadzą działalność na rynku unijnym i generują ponad 150 milionów euro przychodów w UE.

• Zakres raportowania

Firmy muszą raportować dane dotyczące wpływu ich działalności na środowisko, społeczeństwo oraz zarządzanie, w tym emisje gazów cieplarnianych, różnorodność zatrudnienia, przestrzeganie praw człowieka i standardy ładu korporacyjnego.

• Audyt i certyfikacja

Raporty ESG będą musiały być audytowane przez niezależne podmioty, co zapewni ich rzetelność (ustawa wprowadzająca zasady audytu podobno już wkrótce!).